Kuduz nedir?
Kuduz beyin ve sinir sistemini etkileyen viral bir hastalıktır. Hasta hayvanlardan diğer hayvanlara ve insanlara bulaşabilir. Hem hayvanlarda hemde insanlarda tedavi edilmezse ölümcüldür.
Hastalığın belirtileri nelerdir?
Tedavi edilmeyen vakalarda belirtiler 5 gün ile 1 yıl arasında değişen bir süre (genellikle 20 - 60 gün) sonra ortaya çıkar. Ateş, baş ağrısı, bilinç kaybı, ağızda köpüklenme, uykusuzluk, hiperaktivite, oryantasyon bozukluğu, hayal görmeler, sara krizleri, tuhaf davranışlar, ense sertliği, hızlı ve sık nefes alıp verme, salya artımı ve felçler görülebilir. Bu belirtilerin görüldüğü hastalar genellikle kaybedilir.
Hangi hayvanlardan bulaşır?
Çakal, kurt, tilki, kokarca, sırtlan, ayı, yarasa gibi doğadaki tüm vahşi memeliler ve eğer aşılanmamışlarsa köpek, kedi, inek, eşek gibi evcil memeli hayvanların kuduz hastalığını bulaştırdığı rapor edilmiştir. En çok köpek ısırmaları sonrası ortaya çıkar. Sanıldığının aksine sincap, sıçan, fare, hamster gibi kemirgen hayvanlar ve tavşanlar taşıyıcı değildir ve bu hayvanlar tarafından ısırılma bir risk oluşturmaz. Yarasa hariç bütün hayvanlar enfeksiyon sonucu ölürler.
Ülkemizde durum nedir?
Ülkemizde kesin kayıtlar olmamakla birlikte, köpeklerden hastalığı kapan çok sayıda vaka olduğu bilinmektedir. Türkiye’de vahşi hayvanlardan bulaşan kuduz vakası bildirilmemiştir. Ancak bildirimler yetersiz olduğu için, vahşi hayvanlarda kuduz olmadığını söylemek mümkün değildir. Pendik Veteriner Kontrol Araştırma Enstitüsü raporlarına göre (bu kurum kuduz teşhisinde en önemli ve uzman kuruluştur) şüpheli olduğu için gönderilen ölü köpek kafaları 1990´da % 82, 1995´de % 81, 1997´de % 77, 1998´de % 82, 1999’da ise % 82 oranında kuduz pozitif çıkmıştır. Sağlık Bakanlığı verilerine göre son 10 yılda toplam 12 insan kuduzdan ölmüştür.
Kuduz nasıl bulaşır?
- Kuduza yakalanmış bir memeli hayvanın(özellikle köpek) ısırması ve yaralaması ile,
- Kuduz hayvanın (özellikle kedi) salyasının sıyrık veya çatlak deriye, göz ağız veya buruna temas etmesiyle,
- Kuduz hayvanın salyası ile bulaşık eşyanın (tasma, yular, dizgin vb.) yaralı deri ile temas etmesi ile,
- Kuduz hayvan tarafından tırnaklanarak meydana gelen yaralanmalar ile (hayvanın tırnağı kendi salyası ile bulaşıktır.)
- Kuduz hayvanın eti ve sütünün çiğ olarak yenmesi ile,
- Kuduza yakalanmış bir insan ile yakın temasta bulunulması ile bulaşabilir.
- Mağara ve labarotuvar ortamlarında havada asılı kalmış virüsün solunum yolu ile hastalık oluşturabileceği düşünülmüş ise de, bu şekilde bir bulaş henüz rapor edilmemiştir.
Kuduz veya kuduz olduğu şüpheli bir hayvanın ısırdığı veya tırnakladığı bir insanda neler yapılmalıdır?
- Yarası sabunlu ya da deterjanlı su ile bolca yıkanmalıdır. Yaraya bir antiseptik ( % 40-70 lik alkol, iyodin v.b ) uygulanmalıdır.
- Yaranın beyine yakınlığı ve tedaviye başlanma için geçen süre virusun beyine ulaşması açısından önemlidir. Bu nedenle en kısa sürede bir sağlık kuruluşuna başvurmalıdır.
- Sağlıklı bir görünümü olan köpek, kedi veya diğer bir evcil hayvan insanı ısırdığında, o hayvan hemen yakalanmalı ve 10 gün boyunca doğal ortamında (kapalı ortamlarda tutmak hayvanda kuduza benzer bulguların ortaya çıkmasına neden olabilir) gözlem altında tutulmalıdır. Bu süre içinde hayvanda kuduz görülmezse, hayvanın kuduz virüsünü taşımadığı kabul edilir.
- Kuduz şüphesi olan hayvan yakalanıp gözlem altında tutulamıyorsa veya yapılan testler pozitif çıkarsa kısa süre içinde tedaviye başlanmalıdır.
Kuduz hastalığının tedavinde neler yapılır?
Mutlaka bir hekim tarafından değerlendirilen ve gerek görülen vakalarda sabunla yıkadıktan sonra yara içine ve etrafına hesaplanan dozda “kuduz immün globulini” yada “kuduz serumu” (serumun enjekte edilebilen en fazla miktarı, hatta mümkünse tümü) enjekte edilmelidir. Eğer ısırık çok büyükse ve yaraya dikiş atmak zorunlu ise yara dudakları etrafına mutlaka kuduz serumu ve immun globulini uygulanarak dikiş atılmalıdır.
Temas sonrası yara bakımı ve kuduz serumu uygulamasından sonra aşılamaya geçilmelidir. Aşılamada mutlaka bağışıklama gücü yüksek, uygulaması kolay ve en önemlisi nörolojik yan etkileri olmayan hücre kültürü aşıları kullanılmalıdır. Ülkemizde hücre kültürü aşısı olarak HDCV (Human Diploid Cell Vaccine) ve VERO (Verorab) bulunmaktadır. Her iki aşının da bağışıklama gücü ve yan etki açısından hiçbir farkı yoktur. Üretimlerinde aynı aşı suşu kullanıldığı için birbirlerinin yerine kullanılabilirler yada zorunlu hallerde aşılamaya birisi ile başlayıp diğeri ile devam edilebilir.
Kuduz aşısı nasıl uygulanır?
Kuduz aşısı 0., 3., 7., 14., ve 28. günlerde 5 doz olmak üzere kas içine ve mutlaka deltoid adaleden, bebeklerde ise uyluğun ön-yan kısmından yapılmalıdır. Aşılama şemasına uygun olarak yapılan aşılama ile % 100 oranında başarı sağlanmaktadır. Aşının uygulanmasında çok nadir olarak aşı yerinde ağrı, kızarıklık, şişlik, ateş gibi bilinen aşı yan etkileri görülebilir.
Bulaşma öncesi aşılama yapılabilir mi?
Bulaşma öncesi aşılamanın önerildiği risk altındaki kişiler şunlardır; veteriner hekimler, enfeksiyon hastalıkları ile ilgili laboratuvar personeli, kuduz vakalarına bakmakla görevli özel bölümlerde ve kornea nakli yapılan bölümlerde çalışan hastane personeli, kuduza hassas evcil hayvanlar ile devamlı teması olanlar.
Bulaşma öncesi aşılama uygulaması için 0., 7., 28. günlerde toplam üç doz aşı uygulanması yeterlidir.Kullanılacak aşıların mutlaka hücre kültürü aşıları olması (HDCV ve Verorab) gerekmektedir.
Bu uygulama, virüsle temas halinde kuduz serumu uygulanması gereksinimini ortadan kaldırmakta ve uygulanacak aşı sayısını azaltmaktadır. Temas öncesi şemaya göre aşılanmış bir kişiye virüsle temas olasılığı halinde 0. ve 3. günlerde uygulanacak 2 doz ek aşı yeterli olacaktır.
HDCV ve Verorab gibi zararsız, hücre kökenli aşıların geliştirilmesinden sonra koruyucu aşılama çok önem kazanmıştır ve D.S.Ö tarafindan rutin olarak risk altında olan kişilere uygulanması önerilmektedir. Bulaşma öncesi aşılamanın önerildiği risk altındaki kişiler şunlardır;
- Veteriner hekimler
- Infeksiyon hastaliklari ile ilgili laboratuvar personeli
- Kuduz vakalarına bakmakla görevli özel bölümlerde ve kornea nakli yapılan bölümlerde çalışan hastane personeli
- Kuduza hassas evcil hayvanlar ile devamlı teması olanlar
- Doğal bilimler ile uğraşanlar, orman işçileri, mezbaha ve hayvan derileri ile uğraşan personel, genellikle arazide çalışan personel, çok sık ava gidenler.
- Endemik alanlara (özellikle Asya, Afrika ve Amerika’daki tropikal ve subtropikal ülkeler) sık seyahat eden kişiler.
Bulaşma öncesi aşılama uygulamasının üç önemli avantajı vardır:
- Kuduz bir hayvan ile temas ya da ısırılma halinde büyük değer taşıyan temel bir bağışıklık sağlar ve sağlanan bu aktif bağışıklık nedeniyle ısırık ne kadar büyük olursa olsun ve ne kadar beyine yakın olursa olsun kuduz serumu uygulamasını gereksiz kılar.
- Dünyanın bazı bölgelerinde aşının teminindeki gecikme süresince doğan riski azaltır.
- Virüsle temas halinde uygulanması gereken aşı dozunu azaltarak, 5 doz yerine 1-2 doz uygulanmasını sağlar. Temas öncesi şemanın tamamlanmasından sonra 1 yıl içerisinde kuduz şüpheli temas oluşursa tek doz aşı yeterli olmakta, 5 yıla kadar uzayan bir sürede temas oluşursa 0 ve 3. günlerde 2 doz aşı yeterli olmaktadır. Beş yıldan daha sonra oluşan temaslar içinse yeniden 5 dozluk şemayı uygulamak gerekmektedir.
Bulaşma öncesi aşılama uygulaması için Dünya Sağlık Örgütü'nün tavsiye ettiği aşılama şemasına göre 0., 7., 28. günlerde toplam üç doz aşı uygulanması yeterlidir. Kullanılacak aşıların mutlaka hücre kültürü aşıları olması (HDCV ve Verorab) gerekmektedir. Hayvan beyni kökenli aşılar bu uygulamada kullanılamaz. Burada hatırlanması gereken önemli bir nokta, bulaşma öncesi koruyucu aşı uygulamasının, kuduz virüsü ile temas halinde gerekli tedavi amaçlı aşı uygulamasına olan gereksinimi ortadan kaldırmadığıdır. Ancak bu uygulama, virüsle temas halinde kuduz serumu uygulanması gereksinimini ortadan kaldırmakta ve uygulanacak aşı sayısını azaltmaktadır.
