Osmanlı Devleti’nde Yenileşme Hareketleri

a- Orduda,yönetimde,toplumsal,ekonomik alanda ıslahat yapmıştır.

b- Başkenti İstanbul’dan Anadolu’ya taşımak istemiştir.

c- Sarayı halka açmayı planlamıştır.

d- Yeniçeri ocağını kaldırmayı planlamıştır.

e-  Cariyelerle evlenme geleneğini ortadan kaldırmıştır.

ü      Saray içi evliliği kaldırmış, saray dışı evliliği getirmiş ve kendiside dönemin Şeyhü’l-İslamı’nın kızıyla evlenmiştir.

f-  Kadı ve müderrislerin fazla olan ödeneklerini kesmiştir.

a- Kadınları siyasetten uzaklaştırmıştır.

b- Kuvvet ve şiddet yoluyla otoriteyi sağlamıştır.

c- İçki ve tütünü yasaklamıştır. Kahve ve meyhaneleri kapatmıştır.

d- İstanbul’da güvenlik sağlanmıştır.

e- Dışarı çıkma yasağı getirilmiş.

ü      Osmanlı Devleti batının askeri ve teknik üstünlüğünü ilk defa 1718 Pasarofça Anlaşmasıyla kabullenmiştir. Bu nedenle “ Batılaşma” doğrultusundaki ilk ıslahatlar dönemi Lale Devri’dir.

ü      Lale Devrinde, Osmanlı padişahı, II. Ahmet, sadrazam ise Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’dır.

ü      Başlıca Yenilikler;

a- İlk Türk matbaası İbrahim Müteferrika ve Sait Çelebi tarafından açılmıştır.

F     Osmanlı Devletinde Hattatçılığın bir meslek haline gelmesi, matbaanın açılmasını ve dini kitapların matbaada basılmasını engellemiştir.

F     Lale devri, Batıdan alınan ilk teknik yeniliği matbaanın kurulmasıdır.

b- Saray ve yüksek tabaka mensupları yaşayış ve giyiniş bakımından garbı taklit etmeye başlamışlar.

c- Yalova’da kağıt fabrikası açılmıştır.

d- İlk kez itfaiye teşkilatı kurulmuştur.

e- İlk kez Avrupa’ya geçici elçiler gönderilmiştir.

f-  İlk kez çiçek aşısı yapılmıştır.

g- İlk portre çalışmaları bu dönemde başlamıştır.

h- Resim ve minyatür alanında Levni, ünlü bir sanatçıdır. Lale devrinde yetişmiştir.

i-  Arapça ve Farsça’dan bazı klasikler Türkçe’ye çevrilmiştir. Matbaada basılan ilk eser Vankulu Lügatı’dır.

j-  Avrupa ülkelerine ilk geçici elçilikler bu dönemde açılmıştır. İlk gönderilen elçi 28 Mehmet Çelebi’dir.

k- İstanbul’da bir çok saray, köşk, park ve bahçeler yapılmıştır.

l- Sivil mimari gelişmiştir. Mimaride Avrupadan barok tarzına yer verilmiştir. Laleli ve Nuruosmaniye Barok tarzıyla yapılmış camilerdir.

ü      Lale Devri, 1730 Patrona Halil İsyanıyla son bulmuştur. Böylece Lale Devrinde başlatılan batılaşma hareketleri kesintiye uğramıştır.

ü      XVIII. Yüzyılda sadece Lale Devri’nde askeri alanda ıslahatlar görülmez.

a- Patrona Halil ve arkadaşları ortadan kaldırılmıştır.

b- Ahmet Paşa topçu ve humbaracı ocaklarını düzenlemiştir.

c- Kara mühendishanesi açılmıştır.

d- Osmanlı ordusu onluk sisteme göre yeniden düzenlenmiştir.( Bölük-tabur-alay)

e- Hendesehane kurulur.( Askeri amaçlı matematik öğretimi)

a- Baron Dö Tot topçu ocağını kurmuştur.

b- Deniz mühendishanesi kurulmuştur.( Mühendishane-i Bahri Humayun)

c- Tersane ıslah edilmiş,gemi yapımına önem verilmiştir.

d- Bütçe açığı kapatılmaya çalışılmıştır.

ü      Haktan ilk kez iç borçlanma yoluyla para toplandı.(Esham-ı Tahvilat)

e- Sürat topçu ocağı kurulmuştur.

g- İstihkam okulları açıldı.

a- Yeniçeri sayımı yapılmıştır.

b- Ulufe alım satımı yasaklanmıştır.

c- Humbaracı ve lağımcı ocakları düzenlenmiştir.       

d- Sürat topçuları ocağı genişletilmiştir.

e- İstihkam okulları açılmıştır.

f- Paranın değerini yükseltmek için çalışmalar yapılmıştır.

Açık düşünceli ileri görüşlü ve yenilik taraftarı bir insan olan III.Selim yapılan savaşlarda yeniçerilerin yetersizliğini anlamıştır.

a-III.Selim yaptığı bütün ıslahatlara Nizam-ı Cedit (Yeni düzen) denir. Nizam-ı Cedit aynı zamanda kurulan ocağında adıdır.

b-Bu ocağın masraflarını karşılamak üzere İrad-ı Cedit adında bir hazine kuruldu.

c-Ocağın eğitimi için Fransa’dan subaylar getirildi. Selimiye kışlası kuruldu.

d-Dış siyasete önem verildi. Sürekli büyükelçilikler açıldı. Londra, Paris ve Venedik’te açılmıştır.

ü      Sürekli elçi uygulaması ilk defa Paris’te başlatıldı. Fakat ilginçtir, Paris elçimiz Fransa’nın Mısır’a saldırısından haberdar değildi.

e-Yabancı dil öğrenimine ve kültür hareketlerine önem verildi. Fransızca yabancı dil olarak kabul edildi.

f- Kara ve deniz mühendishaneleri genişletildi.

g- Avrupa’dan yeni silahlar satın alındı.

h- Islahatlarda ilk kez Batı örnek alındı.

i- Nizam-ı Cedit askerlerine yeni ve tek tip kıyafet uygulaması getirildi.

k- Donanma, tersane ve tophaneyi ıslah ettirdi. 45 parçalık bir donanma oluşturuldu.

l- Yerli malı kumaşların kullanımını attırmak için tavsiye kararı alındı.

m- Eyalet yönetimi yeniden düzenlendi.

n- Türkçe bilim dili haline getirilmeye başlanır

ü      Islahatları bazı çevrelerce iyi karşılanmayan III.Selim, Kabakçı Mustafa İsyanı sonunda tahttan indirildi. (1807) IV. Mustafa padişah oldu.

F     Osmanlı devleti bilim ve teknikte ilk kez Avrupa’nın gerisinde kaldığını kabul etmiştir.

F     Çağdaşlaşma ve batılaşma III. Selim devri ile başlar.

ü      Alemdar Mustafa Paşa, Anadolu ve Rumeli’de devlet aleyhine güç ve saygınlık kazanan Ayanları İstanbul’a çağırarak 1808’te Senedi İttifak sözleşmesini imzalamıştır. Bu senet uygulanamamıştır.

F     Sened-i İttifak’ın, devlet yönetimine ters düşen yönü:Ayanların varlığını ve haklarını tanımasıyla, Devletin  Ayanlara söz geçiremeyecek duruma düşmüş olmasıdır.

F     Osmanlı Devletinde Sened-i İttifak, padişahın yetkilerini ve otoritesini sınırlandıran ilk belgedir.

ü      Asker alanda Nizam-ı Cedit yerine Sekban-ı Cedit ordusunu kurdu.

F     Sekban-ı Cedit’in kısa sürede güçlenmesine, yeniçeriler tepki gösterdiler. Ayaklanma sonucu Alemdar Mustafa Paşa öldürüldü.

F     Yeniçeriler yapılan yeniliklere karşı ayaklanarak, bu yenilikleri yok etmekteydiler. Padişahlar yeniçeri ayaklanmaları nedeniyle devlet yönetiminde otorite sağlamakta zorlanmaktaydılar.

ü      II.Mahmut Eşkinci Ocağını kurdu. Yine yeniçeriler isyan edince halkın ve ulema sınıfının da desteğiyle yayınlanan bir hattı hümayunla tüm ülkede Yeniçeri Ocağını kaldırdı (1926).Bu olaya Vak’ay-i Hayriye denir.

Dönemin ıslahatları:

a-Asakir-i Mansure-i Muhammediye adında yeni bir ordu kurdu.

b-Sadece Deniz Mühendishanesi mezunlarının kaptan olması kararlaştırıldı.

c-Divan örgütü kaldırılarak bakanlıklar kuruldu.

d-Müsadere sistemi kaldırıldı. Böylece ilk kez özel mülkiyetin güvence altına alınması sağlandı.

e-Posta ve karantina örgütü kuruldu.

f-Askeri amaçlı ilk nüfus sayımı yapıldı. ( 4 Milyon erkek)

g-Memurlar için kıyafet zorunluluğu getirildi. Memurlara fes ve pantolonlar giydirildi. Sakalların uzatılması memurlarda yasaklandı.

h-Padişah portreleri devlet dairelerine asılmaya başlandı.

i-Medreselerin yanında çağdaş eğitim veren okullar açıldı. İlköğretim zorunlu oldu. Rüştüye (ortaokul) gibi orta dereceli okullar açıldı.

k-Memur yetiştirmek amacıyla Mekteb-i Maarif-i Adliye, Harp okulu, Tıp okulu gibi okullar açıldı.

l-1821’de Tercüme odası adı ile ilk yabancı dil okulu açıldı.

m-Eğitim amacıyla Avrupa’ya ilk kez öğrenci gönderildi.

n-İlk resmi gazete Takvim-i Vakayi çıkarıldı.

o-Çuha fabrikası kurulmaya çalışıldı.

ö-II.Mahmut ülkeyi tanımak amacıyla yurt gezisine çıkan ilk padişahtır.

p- Tıbbiye ve Harbiye adıyla Avrupa usulünde yüksek askeri okullar açıldı.

r- Muzika-yı Hümayun denilen Bando Okulu açıldı.

s- Ordunun yönetimine yeni bir şekil verildi. Seraskerlik ( Başkomutanlık) makamı kuruldu.

t- Tımar sistemi kaldırılarak, memurlara maaş bağlandı.

u- Divan-ı Hümayun kaldırılarak, yerine Nazırlar Kurulu ( Bakanlar Kurulu) uygulaması getirildi.

v- Yerli malı kumaşların kullanılması zorunluluğu getirildi.

y- Köy ve mahalle muhtarlıkları kuruldu.

z-  Kapitülasyonlarla rekabet edilebilmesini sağlamak amacıyla, Türk tüccarlarına uygulanan gümrük vergileri kaldırıldı.

a-Tanzimat Fermanı 1839: II.Mahmut’un yerine geçen Abdülmecit de reform yanlısı idi bu nedenle devleti kurtarmak, batı desteğini sağlamak amacıyla Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanan reform programını kabul etti. Fermana göre:

1-Müslüman ve Hristiyan tüm Osmanlı halkının ırz, namus, can, mal özgürlüğüne kavuşması

2-Vergilerin herkesin gelirine göre alınması

3-Mahkemelerin açık olması

4-Rüşvet ve iltimasın kaldırılması

5-Askerlik işlerinin bir düzene konulması ve askere alma, bırakılmanın sağlam bir esasa alınması

6-Herkesin mal ve mülk sahibi olabilmesi ve mirasçılarına bırakabilmesi

Önemi:

1-Kişi ve devlet hakları karşılıklı olarak düzenlenmiştir.

2-İlk kez padişah gücü üzerinde kanun gücü egemen olmuş, padişahın yetkiler sınırlandırılmıştır.

Not: Bu özelliklerle ferman anayasal nitelik kazanmıştır.

3-Azınlıklar hukuksal olarak müslüman halka eşit hale getirilmiştir.

4-Azınlıkların askere alınması öngörülmüş askerlik bir vatan görevi haline getirilmiştir.

b-Islahat Fermanı 1856:

ü      Tanzimat Fermanından farklı yönü yalnızca azınlıklar için bazı haklar öngörmesidir. Tanzimat fermanını tamamlayan bir fermandır.

1-Azınlıkları küçük düşürücü sözcüklerin kullanılmaması

2-Yabancı uyrukluların mal ve mülk sahibi olabilmeleri (Vergilerini ödemek koşuluyla)

3-Azınlıkların da devlet memuru olabilmeleri ve her çeşit okula girebilmeleri

4-Mahkemelerin açık olması herkesin kendi dininde yemin edebilmesi

5-Askerlik için bedel sisteminin kabul edilmesi

6-İşkence, dayak ve angaryanın yasaklanması

7-Hristiyanlar il meclisine üye olabilecekler

8-Herkes şirket ve ticari nitelikli kurum kurabilecekti.

F     Şuray-ı Devlet ( Danıştay) kurulur.

F     Divan-ı Ahkam-ı Adliye ( Temyiz Mahkemesi kuruldu)

F     Ticaret ve ceza kanunu çıkarıldı.

F     Vilayet meclisleri kurulur.

F     Muhassıllar ( Maaşlı devlet memuru) vergi toplamakla görevlendirildi.

F     Vilayet meclisleri kurulur.

F     Askeri baytar okulu açılır.

F     Askerlik 5 yıla çıkarılır.

F     Ordunun adı Asakir-i Şahane olarak değiştirilir.

F     Meclis-i Maarif-i Umumiye kurulur.

F     İlk kız rüştiyesi açılır.

F     İlk dış borç alınır.

F     Türkçe temel ders olarak okutulur.

F     İlk demiryollarının yapımına aşlandı.

F     Mecidiye para birimi olarak kabul edilir.

F     İlk kağıt para kaime basılır.

F     Osmanlı Bankası açılır.

F     Banka-ı Dersaadet açılır. Bu ilk  bankasıdır.

F     Darü’l Muallim ( öğretmen okulu) açılır.

F     Nizamiye Mahkemeleri kurulur.

F     Sanat okulları açılır.

F     Darüşşafaka okulları açılır.

F     İlk askeri rüştiyeler açılır.

F     Osmanlı Bankası, Merkez Bankası olarak değiştirilir.

F     İlk Demiryolları açılır.

F     Süveyş Kanalı açılır.

F     Memleket sandıkları açılır.

F     Devlet iflas ettiğini açıklar.

Abdülaziz, Jön Türkler (Genç Osmanlılar) tarafından 1876’da tahttan indirildi. Yerine V.Murat padişah oldu. Meşrutiyetin ilanıyla Genç Osmanlılar;

ü      Osmanlı Devletinin parçalanmaktan kurtulacağını,

ü      Avrupa devletlerinin iç işlerimize karışmalarını sona ereceğini,

ü      Azınlık isyanlarının sona ereceğine inanıyorlardı.

V:Murat kısa sürede tahttan indirildi yerine II. Abdülhamit tahta çıktı. 1876’da Kanun-i Esasi yayınlandı. Böylece; İlk kez yönetim sisteminde değişiklik oldu.